एकताको १८औं राष्ट्रिय सम्मेलनको मुल निष्कर्ष

हामीसँग ज्यूँदो इतिहास छ । विद्यार्थी आन्दोलन सबैखाले प्रतिक्रियावाद, यथास्थितिवाद र अवसरवादका विरुद्ध क्रान्ति र परिवर्तनको झण्डा हो । यो २००४ मा जयन्तु संस्कृतम् नाम लिएर राणाशाहीको विरुद्ध जन्मियो र २००६ मा पहिलोपटक अनेविफेको नाममा संगठित आकार ग्रहण ग¥यो । शैक्षिक नारामा राजनीतिक उद्देश्य भएकाले यसले राणाविरोधी आन्दोलनमा महत्वपूर्ण भुमिका खेल्यो । शिशु अवस्थामै २०१७ को फौजीकाण्डमार्फत् निमोठिएको विद्यार्थी संगठन कठीन सङ्घर्षका बाबजुद २०२२ मा अनेरास्ववियुको नाममा पुनर्जीवन प्राप्त ग¥यो ।

नेपाली विद्यार्थी आन्दोलनमा विविध विचारधारा र स्कुलको प्रभाव ०२२ पछि नै परिसकेको थियोे, जसको परिणाम नेविसंघ र फेडरेशन जन्मिए र आफुलाई पञ्चायतको गुलाम “राष्ट्रवादी विद्यार्थी मण्डल”को भन्दा फरक पहिचान दिन सकेनन । ०२९ को संघसंस्था नियन्त्रण नामको निरंकुश तानाशाहीका विरुद्धको विद्यार्थी संघर्ष भुट्टोको फाँसीका विरुद्धको निहुँमा डढेलोझैं सल्कियो र निर्विकल्प भनिएको पञ्चायतलाई जनमत संग्रहको घोषणा गर्न बाध्य तुल्यायो ।

अर्जुनदृष्टिमा संविधानसभा

महाभारतमा गुरु द्रोणाचार्यले आफ्ना शिष्यहरुलाई धनुषविद्या सिकाइसकेपछि सबै शिष्यहरुको परिक्षा लिने विचार गरेछन् । गुरुले सबै शिष्यलाई रुखमा झुण्डाएको चरोलाई देखाउँदै पालैपालो सोधेछन्– तिमीले के देखिरहेका छौं ?

शिष्यहरुले कसैले सिंगै चरा, कसैले गुरु र रुखमा बसेको चरा, कसैले रुख र चरा आदि उत्तर दिएछन् । जब अर्जुनको पालो आयो, अर्जुनले गुरु मैले चराको आँखो मात्र देखिरहेको छु भन्ने उत्तर दिएछन् । गुरुले निशाना लगाउन आदेश दिएछन् र अर्जुनको अचुक निशानाले चरा भुँईमा खसेछ ।

आज हाम्रो अगाडि दोश्रो संविधानसभाको निर्वाचन आएको छ । हामीले संविधानसभाको निर्वाचनलाई एकमात्र अर्जुनदृष्टि बनाएका छौं । तर, एकथरि तत्व यो संविधानसभालाई भाँड्न र देशलाई अस्थीरताको भुमरीमा पार्न चाहन्छन् । यसभित्र पनि दुइथरि अतिवादीहरु छन् जो प्रकारान्तरले एकै ठाउँमा उभिने कुचेष्टा गर्दैछन् । अर्कोथरि तत्व जस्ले संविधानसभाबाट आफ्नो पक्षमा जनमत प्राप्त हुने देख्दैनन् र यसबाट भाग्ने र यसलाई टार्ने हजारथरि दाउ हेरेर बसिरहेका छन् । हामी यहाँ यही अर्जुनदृष्टिमै छलफल केन्द्रीत गरौं ।

एकीकृत नेकपा (माओवादी)ले संविधानसभा निर्वाचनलाई लक्षित गरेर ‘दोश्रो संविधानसभा निर्वाचनको तयारी र जनसम्बन्ध सुदृढीकरण अभियान–२०७०’ लाई मुख्य राजनैतिक निर्णय मान्दै आफ्ना सबै नेताहरुलाई २ सय ४० निर्वाचन क्षेत्रमा परिचालित गरेको छ । यहाँ यो कुरा स्पष्ट छ कि संविधानसभाको निर्वाचन र जनसम्बन्ध भन्ने कुरा एक–अर्कामा अन्योन्याश्रित कुरा हुन् । जनसम्बन्ध पार्टीको विचारमा, राजनीतिमा र नेता कार्यकर्ताको आचरण र व्यवहारमा खोज्ने कुरा हो । आज पार्टीको विचार तथा नेता कार्यकर्ताको आचरण र व्यवहारमा देखापरेको अन्तर्विरोधको परिणाम जनसम्बन्धमा केही दरार पैदा भएको कुरालाई पार्टीले सहर्ष स्वीकार गरेको छ र त्यसलाई सच्च्याउने संकल्प गरेको छ । त्यसकै मुर्त अभिव्यक्ति हो– जनसम्बन्ध सुदृढीकरण अभियान ।

एउटा सच्चा कम्युनिष्ट क्रान्तिकारी आफैभित्रका खराबीका विरुद्धको संघर्षमा विजय प्राप्त गरेर मात्र अघि बढ्न सक्छ भन्ने कुरामा माओवादी स्पष्ट छ । लामो र पट्यारलाग्दो संघर्षको मोर्चामा लडिरहेको माओवादीले एकताको सातौं महाधिवेशनमार्फत् क्रान्तिको नयाँ कार्यदिशा संश्लेषणमा सफलता प्राप्त गरेको छ । कार्यदिशाले ठोस आकार ग्रहण गर्न शान्तिकालका सात बर्ष बिते । यो सात बर्षको वर्गसंघर्ष र अन्तरसंघर्षको संश्लेषणले विशेषतः नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलन र सामान्यतः विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनकै इतिहासमा एउटा आयाम थपिएको छ । दुनियाँले देखे जानेकै बाटोमा हिड्न खोज्दा विश्वका कयौं क्रान्तिकारी आन्दोलन हेर्दाहेर्दै तहसनहस भएको इतिहास धेरै टाढा छैन । क्रान्ति र प्रतिक्रान्तिका यी शिक्षासहित नेपाली जनवादी क्रान्तिका बाँकी कार्यभार पूरा गर्ने र समाजवादी क्रान्तिको आधार तयार पार्ने कार्यदिशा निर्माण गर्न माओवादीले सफलता प्राप्त गरेको छ ।

प्रथम विस्तारित बैठकले फेरि एकपटक सिंगो पार्टी पंक्तिलाई नयाँ ढंगले जनताको बीचमा पु¥याइदिएको छ । जनसम्बन्ध अभियान आफैमा पार्टी सुदृढीकरण अभियान पनि हो । पार्टीलाई जनताले कसरी बुझिराखेका छन् भन्ने कुराको जीवन्त अन्तरक्रियाले नै पार्टीलाई साँचो अर्थमा जनआधारित बनाउन मद्दत गर्दछ । त्यसमा पनि माओवादी भनेको काँग्रेस एमालेजस्तो जमेको पोखरी नभई यो त उर्लिएर, गड्गडाएर बग्ने भेरी र कर्णालीजस्तै हो भन्ने कुरा फेरि एकपटक पुष्टि गरिदिएको छ ।

‘पहिचानसहितको संघीयता, संघीयतासहितको संविधान र संविधानसभाबाटै संविधान’ भन्ने वैज्ञानिक कार्यनीति नेपाल र नेपाली जनताको ऐतिहासिक आवश्यकता हो । यो जनताको चाहना र भावना पनि हो । तर एकथरि तत्व यही जनताको भावनामाथि घन ठोकिरहेका छन् । यही शक्ति हिजो मुल माओवादीलाई संविधानसभाबाट संविधान बन्न नदिने आन्तरिक कारण बने । वैद्यजीहरु जो हिजो संविधानसभाको मोर्चामा दुई दिन पनि टिक्न सकेनन् । कटवालले थुन्छ भनेर उपत्यका छोडी नौ डाँडापारि पुग्नेहरु नै भयंकर क्रान्तिकारी भएको देख्दा पेट मिची–मिची हाँस्न मन लाग्छ ।

१०औं हजार शहीदको रगत, सयौं बेपत्ता योद्धाहरुको साहस र दृढता अनि हजारौं घाइते योद्धाहरुको जीवनसंघर्षसँग जोडिएको हिजोको संविधानसभाले संविधान दिन नसक्नु मुलुकको लागि दुःखद विषय थियो ।शान्तिपूर्ण राजनीतिको यो निस्सासिदो लडाइँमा रहेको  शक्ति सन्तुलन, यसले लम्ब्याएको लामो संक्रमणकाललाई अन्त्य गरि संविधान निर्माणमा माओवादी नलागेको होइन । तर, आफैभित्रका जडसूत्रवादी, मनोगतवादी र अतिवादी रोगले ग्रसित तथाकथित क्रान्तिकारीहरुको असहयोग र अर्कोतिर प्रतिक्रियावादी तथा यथास्थितिवादी तत्वहरुको जनविरोधी सोंचबीचको संघर्षमै क्रान्तिकारीहरुलाई पहल लिन गाह्रो भएको थियो ।

माओवादी र उसको एजेण्डा एवम् प्रतिनिधि हावी भएको संविधानसभाबाट संविधान बनेको हेर्न नचाहने वैदेशिक प्रतिक्रियावाद र तीनका गोटी कांग्रेस एमालेले जनताको पक्षमा संविधान नदिन बल गरे र उनीहरु एक हद सफल पनि भए ।

राजतन्त्र जसले सदियौंदेखि नेपाली जनताका बहुराष्ट्रिय÷बहुजातीय, बहुसांस्कृतिक, बहुभाषिक र बहुधार्मिक पहिचानलाई निमर्मतापूर्वक कुल्चियो । जसले साम्राज्यवादी तथा विस्तारवादी तत्वहरुका सामु लम्पसार गरि दासत्व स्वीकार गर्यो र जनतालाई त्यही दास संस्कृतिको शिकार बनायो । त्यो सामन्तीतन्त्र जसले किसान/मजदुर, महिला, दलित, मधेशी, मुस्लिम, जाति जनजाति र उत्पीडित क्षेत्रका जनतालाई सधैंभर रैती बनायो । त्यो परम्परागत राजतन्त्रसमेत समाप्त पारि आएको निरंकुश व्यापारी तथा दलाल हत्यारा (जसलाई जनताले मसानघाटमा पुर्याइसकेका हुन्) सँग सहकार्यको कुरा गर्ने र नेपाली जनताको संविधानसभालाई समाप्त पार्न खोज्ने कस्ता क्रान्तिकारी ?

मुलुकको विडम्वना मान्नुपर्छ एकातिर २५ लाख राहत बाँड्ने ज्ञानेन्द्रको खुबै चर्चा हुन्छ । शहीदको  आलो रगतको अपमान गर्दै वैद्यहरु तिनै ज्ञानेन्द्रसँग सहकार्यको हात फैलाउँछन् । तर, यिनै ज्ञानेन्द्रले प्रत्यक्ष शासनकालमा राष्ट्रिय ध्वजावाहक नेपाल वायुसेवा निगमको जहाज लिएर अफ्रिकाको जंगलमा शिकार खेल्न जाँदा सिध्याएको ८ करोड ८५ लाख १८ हजार ५ सय ६४ को चर्चा हुँदैन । ४ करोड ८७ लाख ५६ हजार ९ सय ८२ को त अझ हिसाब मिलान भएकै छैन । खै कहाँ छ सरकार र अख्तियार ? पारस शाह गैंडा लिएर अष्ट्रेलिया जाँदा सिध्याएको ६ करोडको हिसाब कस्ले चुक्ता गर्छ । काकी हेलेन शाहको उपचारको नाममा गएको १ करोड २० लाखको हिसाब कहिले मिल्छ । ०५८/०५९ मा १२ करोड ६३ लाख सिध्याएको दरबारले आफ्नै हात जगन्नाथ गर्दै क्रमशः ०५९/०६० मा ६८ करोड २७ लाख र ०६०/०६१ मा ७५ करोड १२ लाख झ्वाम पारे । यो त ज्ञानेन्द्रको सुशासन हो जसलाई वैद्य बाले मन पराए ।

वैद्य बाले मन पराएको व्यापारी ज्ञानेन्द्रको दलाल राष्ट्रियता चाहिँ यस्तो छ– नेपालका करिब ५०औं उद्योगमा ज्ञानेन्द्र शाह र उनका आफ्नै परिवार व्यापार साझेदार छन् । जसमध्ये होटेल सोल्टीमा भारत कोलकत्ताकी भारती राज्यलक्ष्मीसँग उनको व्यापारिक साझेदारी छ । हिमालयन गुडरिक प्रा.लि. मा गुडरिख लरी, सूर्य नेपाल प्रा.लि. मा इन्डियन टोवाको कम्पनी, होटेल डे ला अन्नपूर्णमा द इन्डियन होटेल कम्पनी लगायतको  व्यापारिक साझेदारी छ । भारतीय पुँजीको दलाली गर्ने, त्यसैसँग साझेदारी गर्ने तथा त्यहीँ पुँजीको आडमा राजतन्त्र फर्काइदेउ प्रभो भनेर दिल्ली दरबारमा बिन्तीपत्र हाल्ने ज्ञानेन्द्र शाहलाई राष्ट्रवादी देख्नुभन्दा ठूलो विडम्वना र विचलन हाम्रा ‘क्रान्तिकारी’ मित्रहरुमा अरु के हुन सक्छ ? यो अपराधको फैसला त्यसभित्रका सच्चा क्रान्तिकारी साथीहरुले छिट्टै गरुन् र संविधानसभा निर्वाचनलाई नै अर्जुनदृष्टि बनाऊन् हाम्रो कामना छ ।

अन्तमा क.प्रचण्डले भन्नुभएको छ– ‘हामी हार्छौं कि जित्छौं भन्ने कुरा मुख्य होइन तर हामीलाई निर्वाचन चाहिएको छ । हामी जसरी पनि निर्वाचनमार्फत् मुलुक र जनतालाई अधिकारसम्पन्न बनाउन चाहन्छौं ।’ यसको मतलब हामी हारे पनि केही फरक पर्दैन भन्न खोजिएको होइन । यो कुरा स्पष्ट छ कि निर्वाचन पनि हुनैपर्छ र एमाओवादीले पनि जित्नैपर्छ किनकि हामीसँग मुलुक र जनताका मुद्दाहरु छन् जसकारण हामीले हार्नुहुँदैन । यो लडाइँ नेपाली जनताले जित्नुपर्छ त्यो भनेकै माओवादीले जित्नु हो ।

थारमारे हत्याकाण्ड : वर्गसंघर्षमा क्रमभंगता

शहीद धनबहादुर थापा र खिमबहादुर डिसी ।

स्मृतिको पानाबाट,

थारमारे हत्याकाण्ड: वर्गसंघर्षमा क्रमभंगता

– रमेश मल्ल

२०५४ पुष,माघतिर हिउदको मौसम चिसै थियो । अखिल(क्रान्तिकारी) सल्यानको जिल्ला समिति बैठकको लागि शिवरथस्थित भरत भावुक सरको घरमा सम्पर्क गर्न भनियो । भरतसरको सम्पर्क हुँदै साँझको खाना खुरखुरे प्रेम वली प्रभातको घरमा खायौं । रात परेपछि गन्तव्यतिर पाइला चाल्यौं, जहाँ हाम्रो बैठक आयोजना गरिएको थियो । त्यहाँ पुगेपछि थाहा भयो, हामी ढाकाडाम गाविस – ८ किमटाकुरा पुगेका रहेछौं । बैठकमा पार्टीको तर्फबाट विद्यार्थी फ्रया्क्सन इन्चार्ज कमरेड टेक बहादुर बस्नेत सञ्जय र संगठनको केन्द्रीय समितिको तर्फबाट वैकल्पीक केन्द्रीय समिति सदस्य गोपाल शर्मा उपस्थीत हुनु भएको रहेछ । एकातिर भुमिगत पार्टी नेतृत्वको उपस्थीति अर्कोतीर अध्यक्ष चन्द्रबहादुर रानालाई राज्यले लगाएको झुट्ठा मुद्धा र वारेन्ट, खुला रुपमा बैठक सम्पन्न गर्ने अवस्था थिएन ।

अनेरास्ववियू(क्रान्तिकारी) को १४ औं राष्ट्रिय सम्मेलन व्यापक धरपकड र प्रतिरोधकाबित भर्खरै काठमाडौंमा सम्पन्न भएको थियो । राष्ट्रिय सम्मेलन पछि सम्पन्न भएको केन्द्रीय समिति बैठकका निर्णयलाई जिल्लाको सन्दर्भमा लागु गर्न बैठक बोलाईएको रहेछ । बैठकमा संगठनात्मक निर्णय पनि गरीयो । सोही बैठकबाट संगठनका अध्यक्ष चन्द्रबहादुर राना विदाई हुनुभयो भने उपाध्यक्ष टिकाराम वली अध्यक्ष चुनिनु भयो । सोही बैठकले मलाई जिल्ला समिति सदस्यको बैद्यता प्रदान ग¥यो । पार्टीको निर्देशन र संगठनको केन्द्रीय योजना मुताविक वलिदान दिवसको अवसरमा संगठनले जिल्लास्तरीय केन्द्रीकृत जनप्रर्दशन र सभा गर्ने निर्णय गरीयो । त्यतीन्जेलसम्म सल्यानमा विद्यार्थी संगठनका गतिविधिहरु खुला रुपमा हुँदै आएका थिए तसर्थ उक्त कार्यक्रम थारमारेमा सम्पन्न गर्ने पनि बैठकले निर्णय ग¥यो ।

जनयुद्ध तेश्रो बर्षमा प्रवेश गर्दै थियो । वर्गसंर्घषले घनिभुत आकार ग्रहण गर्दै थियो । रोल्पा र रुकुमसङ्गै सल्यानमा पनि वर्गसंर्घषका घटनाहरुको सञ्चार र प्रभाव विस्तार भैरहेको थियो । उक्त प्रभावलाई रोक्न  प्रतिक्रियावादीहरु जनतामा चरम दमन र अत्याचारका हथकण्डा प्रयोग गरीरहेका थिए । ०५१ को मध्यावधी निर्वाचनमा दुवै क्षेत्रबाट चुनाव जितेका काँग्रेसीहरु जिल्लामा आफ्नो एकछत्र राज कायम गर्न चाहन्थे भने एमालेहरु दमनबाट आहत भएका जनतालाई आफ्नो  सदस्यता भिडाउने अभियान चलाईरहेका थिए । यसले जनआक्रोशको मात्रालाई झनै बढाईरहेको थियो । हामीले थारमारेमा हजारौं जनसमुदायका बिचमा वलिदान दिवसको शान्तिपुर्ण कार्यक्रम गर्ने योजना बनायौं । त्यतीबेला १ नं. इलाकामा प्रेम वली, भागीराम वटाला (शहिद) र रेशम पुन, २ नं. इलाकामा वीरेन्द्र शाही, खगेश्वर शर्मा र रमेश मल्ल(म) तथा ३ नं. इलाकामा रमेश कुमार मल्ल लगायतका साथीहरु कार्यक्रमको जिम्मा लिएर लागेका थियौं ।

जनयुद्धको तेश्रो बार्षिकी जिल्लाका प्रायः सबै इलाकामा विविध कार्यक्रम सहित सम्पन्न भईरहेका थिए । यसले प्रतिक्रियावादीहरुको निद हराम गरेकै थियो अझ त्यसमा क्रान्तिकारीको हजारौंको जनप्रर्दशनको कुराले उनीहरु सन्तुलन गुमाईसकेका रहेछन । प्रशासनले कार्यक्रमको अघिल्लो दिन नै सदरमुकामबाट दर्जनौं कमाण्डो थारमारे पठाईसकेको रहेछ । स्थानीय प्रशासनको तर्फबाट कार्यक्रम गर्न नदिने भनेर बोलाएको सर्वदलीय बैठकमा एमालेको तर्फबाट निर्वाचित थारमारे गाविस अध्यक्ष हेमराज केसीले वैधानीक कार्यक्रम रोक्न नहुने तर्क गर्नुभएछ । त्यो कुरा हामीलाई पछि मात्र थाहा भयो ।

कार्यक्रमको दिन दुई नम्वर इलाकाका साथीहरु चौरपानीदेखि नाराजुलुश गर्दै रातपाराको पीपलबोटमा पुगेका मात्र के थियौं, कोटमौलातर्फबाट थारमारे झर्दै गरेको जुलुशमा पुलीसले गोली चलाएको आवाज सुनियो । भागदौड भएको दृष्य हाम्रै आँखाले देख्यौं । पुलीसले हवाई फायर गर्दै केहि साथीहरुलाई गिरप्तार गरेछ । यो दृष्यले हामीलाई आक्रोशीत तुल्यायो । साथीहरु सिंह झैं गर्जीएर नारा लगाए र ओरालो झरे, खगेश्वर शर्मा र मैले जुलुशलाई सीधै थारमारे लैजानु भन्दा बाघचौर लैजान उचित हुने निष्कर्ष निकाल्यौं र सहायक बाटो भएर बाघचौर पु¥यायौं । खरीबोटतिरबाट आउदै गरेको ठुलो जुलुश अझै आईपुगेको थिएन तर फाँसीवादी सत्ताका बर्दिधारी र चाटुकार भने हामीलाई झम्टीन आईपुगे । कमाण्डो प्रहरीसङ्ग केही तरवार बोकेका र केही भरुवा बन्दुक बोकेका मुकुण्डोधारीहरु पनि थिए । राइफलका कुन्दा, बुट, लाठी र तरवार एकैसाथ चलाईयो । हामी निहत्था बिद्यार्थी माथिको यो बर्बरता सम्झँदा पनि घृणाको पहाड चुलीन्छ ।  धनबहादुर थापाले पुलीसलाई सहजै झण्डा खोस्न दिनु भएन, केहिबेर प्रहरी र उहाँबिच तानातान भो, अरु सिपाही थपीए र उहाँलाई घिर्सार्दै अलिक पर लगेर हामै्र अगाडि गोली हाने । मेरै छेउमा एक जना भद्र मानिस पुलीससङ्ग “यो त मानवअधिकारको हनन भो” भन्दै थिए । पुलीस र मुकुण्डोधारीले “ल तेरो मानवअधिकार” भन्दै तरवार र कुन्दा प्रहार गरे । उनी रक्ताम्य भैसकेका थिए, घिर्सार्दै अलीक पर लगेर उनीलाई पनि गोली हानियो । मलाई पछि मात्र थाहा भयो उनी नै हेमराज केसी रहेछन । एक युवक जसले पुलीसलाई केही भन्न खोज्दै थिए, उनीलाई नियन्त्रणमा लिईएको थियो । घर पछाडि लिएर गोली हानिएछ सायद, उनी थारमारेका शिक्षक खिमबहादुर डि सी रहेछन ।

त्यतीन्जेलसम्म हामीले प्रहरीको घेराभित्र बन्दुकको कुन्दाको धेरै चोट खाईसकेका थियौै । कता फुत्कीने, कता लाग्ने सोच्ने अवस्था थिएन । त्यतीनै बेला एकजना पुलीसले मेरो पीठ्युमा नराम्रोसंग लात हान्यो र भाग साला भनेर करायो । म हुत्तीएर सडक किनारामा पुगें अनि त्यहीबाट उठेर टाप कसें । बन्दुक पड्कीरहेको हुनाले कतिजनाको कायरतापुर्वक हत्या गरीयो यकिन थिएन । हामी बाघचौरको माथि ढिस्कोमा उक्लियौं । खरीबोटतीरबाट आएको जुलुशमा पनि गोली चलाएर तीतरवितर पारियो । संगठनका जिल्ला अध्यक्ष टिकाराम वली हामी उक्लेको ढिस्कोमै आईपुग्नु भयो अनि हामीले त्यही ढिस्कोमा गोरखाबाट शुरु भएको वलीदानको इतिहासलाई सल्यानबाट नयाँ उचाई प्रदान गर्ने शहीदहरुप्रति भावपुर्ण श्रद्धाञ्जली अर्पण ग¥यौं । दाई खिम बहादुर डिसीको हत्याको खबरले बहिनी सुम्निामा डिसी लगायत हामी सबैजना स्तब्ध थियौं । यो शहादत्त सल्यानको लागि जनयुद्धको पहिलो वलिदान थियो । हामी आफु सहित सहिद परिवारलाई सम्हालिन र शोकलाई शक्तिमा बदल्न अपील ग¥यौं । कार्यक्रममा टीकाराम वली र सुर्यविक्रम राना (हाल शहिद)ले सम्वोधन गर्नुभयो । गणेश शाही उमेरले सानो मान्छे कार्यक्रममा हामीसँगै आएका थिए । भागदौडमा उनको घाँटीनेरको हाड भाँचीएछ, हामीलाई अर्को आपत आईलाग्यो । घटनाको भोलीपल्ट रेडियोले थारमारेमा सुरक्षाकर्मी सङ्गको मुठभेडमा परी तीन “आतंककारी”को मृत्यु भएको सामाचार प्रशारण ग¥यो । उक्त बर्बर हत्याको घटनालाई आफ्नै नजरले देखेका सल्यानी जनतालाई यो हदको निकृष्ट प्रचारवाजीले गर्दा सल्यानमा प्रतिक्रियावादी सत्ताका बाँकी रहेका सबै बस्त्र उतारिदियो ।

प्रतिक्रियावादीहरुलाई लगेको हुँदो हो हत्या र आतंकले जनता हत्तोत्साहित हुनेछन तर स्थिति उल्टो भयो । जनतामा राज्यप्रति घृणाको सीमा रहेन । हत्या र आतङ्कको स्थान आक्रोश र बदलाको भावले लियो । स्थानीय काँग्रेस कार्यकर्ताहरुमा भागदौड मच्चीयो । एमालेभित्रका इमान्दार मान्छेहरु क्रान्तिकारी धु्रविकरणको प्रक्रियामा सामेल हुन थाले । अझ त्यसमा प्रतिक्रियावादीकै संरक्षणमा नेता प्रकाश ज्वाला थारमारेमा श्रद्धाञ्जली सभामा सहभागी हुँदा जनताहरुले सार्वजनिकरुपमै नकारात्मक टिप्पणी गरे । घटनाको १३ औं दिनको तीथीमा संगठनका केन्द्रीय कोषाध्यक्ष लेखनाथ न्यौपानेको उपस्थीतिमा खरीबोटमा विशाल श्रद्धाञ्जली सभा सम्पन्न भयो । जिल्लाव्यापी रुपमा शहिदप्रति श्रद्धाञ्जली सभा र प्रतिक्रियावादी सत्ताको भण्डाफोर सभाको आयोजना गरीयो । जनसरोकार मञ्च सल्यानको नाममा जिल्लाका दक्षिणी गाविसहरुमा अभियान सञ्चालन गरीयो । जसले जिल्लाव्यापी रुपमा माओवादीको पक्षमा सकारात्मक राजनितिक माहोल खडा भयो । सारमा भन्दा थारमारे हत्याकाण्डले सल्यानको वर्गसंघर्षमा पुरानो निरन्तरताको अन्त्य र नयाँ निरन्तरताको सुरुवात गरीदियो । वलीदानको नयाँ आयाम र जनप्रतिरोधको नविनतम् आधार खडा गरिदियो । वलिदान खेर जाँदैन बरु त्यसले जनतामा चेतना, जागरण र विद्रोहको लाभा बनेर लहराउँछ भन्न्ने मान्यतालाई यसले सल्यानमा स्थापीत गरि छाड्यो । जसको शिक्षा समाज रुपान्तरणको आगामी यात्रामा पनि मार्गनिर्देशक बनिरहने छ ।   

– ०६७।११।१४, कोटेश्वर   

थारमारे हत्याकाण्ड : जनयुद्धका प्रथम शहीद दिलबहादुर रम्तेलको सम्झनामा बलिदान दिवस मनाउने क्रममा २०५४ फागुन १४ गते सल्यानको थारमारेमा विद्यार्थी खिमबहादुर डिसी, धनबहादुर थापा र तत्कालीन नेकपा एमालेका थारमारे गाविस अध्यक्ष एवम् मानवअधिकारकर्मी हेमराज केसीको प्रहरीले निर्ममतापूर्वक हत्या गरेको थियो ।

कैदी भगाउनेदेखि शैक्षिक बहससम्म

Naya Patrika_'Saptaranga' Magh 10, 2069

जनयुद्धमा हुँदा विद्यार्थीको भूमिका

नेपालमा माओवादीको जनयुद्ध चलिरहेको वेला विद्यार्थी संगठन वा विद्यार्थीको काम जनतामाझ जाने र क्रान्तिबारे प्रचार गर्ने र पार्टीको विचारधारालाई स्थापित गर्ने, गराउने थियो । जनयुद्ध सामाजिक र सांस्कृतिक परिवर्तनका लागि हो भन्ने स्थापित गराउनु थियो ।

हामी एउटा राजनीतिकर्मी र अर्को संगठनात्मक हिसाबले जनतामाझ जाने गथ्र्यौं । संगठनलाई दुई हिसाबले विस्तार गर्‍यौँ । गाउँमा पुरानो सत्ताको उपस्थिति हुन छाड्यो, हामीले खुला रूपमा राजनीतिक गतिविधि सञ्चालन गर्‍यौँ । सहरमा भूमिगत भएर संगठनको विस्तार र राजनीतिक गतिविधि अगाडि बढायौँ ।

व्यक्तिगत रूपमा भन्नुपर्दा म कञ्चनपुरदेखि दाङसम्मका क्याम्पसमा संगठनात्मक विकास कार्यमा लागेँ । गाउँ क्षेत्रमा खुला रूपमा संगठन विस्तार गरियो । जनयुद्ध सुरु हुँदा सहरमा संगठन खुला थियो, गाउँमा भूमिगत थियो । सहरमा ०५७ सालसम्म खुला रूपमा गतिविधि गर्‍यौँ । पछि परिस्थिति ठ्याक्कै उल्टो भयो । गाउँ खुला र सहर भूमिगत भयो । लडाइँको मुख्य केन्द्र सहर भयो । हामी आफ्नै संगठनको विस्तारमा थियौँ । अखिल क्रान्तिकारीले जनयुद्धका लागि ठूलो जनशक्ति निर्माण गर्‍यो । हामीसँग धेरै विद्यार्थी आबद्ध हुन्थे । उनीहरू प्रशिक्षित हुन्थे र जनमुक्ति सेनामा जान्थे । अखिल क्रान्तिकारीले जनमुक्ति सेनाको व्यवस्थापनको काम गर्दथ्यो । उनीहरूको खानेबस्ने तथा सूचना प्रवाहमा भूमिका खेल्थ्यो । लडाइँ र व्यवस्थापनमा सहयोगीको भूमिका अखिल क्रान्तिकारीले निर्वाह गर्दथ्यो ।

नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय : रुपान्तरणका चुनौतीहरु

विषय प्रवेश : संस्कृत शिक्षा नेपालको प्राचिन शिक्षा मानिन्छ । प्राचीन नेपालको किराँतकालबाटै गुरुकुल पद्दतिको संस्कृत र वौद्ध गरी दुइ छुट्टा–छुट्ट्र्रैखाले शिक्षाको शुरुवात भयो । लिच्छवी र मल्लकालमा गुरुहरु दरबारमै लगेर राजघरानाका सन्तानहरुलाई शिक्षादिक्षा दिइन्थ्यो । केही ऐतिहासिक तथ्यहरू हेर्दा नेपालमा संस्कृत शिक्षाले वि.सं. १८९७ देखि पाठशालाको आकार ग्रहण गरेको पाइन्छ । यद्यपि त्यो गुरुकुलीय र अनौपचारिक प्रकारको थियो । जतिबेला मुलुक विकेन्द्रीत कविलाई अवस्थामा थियो भिन्न–भिन्नै कविलाईहरूका आ–आफ्नै भाषा, धर्म, संस्कार र संस्कृतिहरू थिए, तिनका आफ्नै सिकाइका पद्दतिहरू र उद्देश्यहरू थिए । पछि शाहवंशीय शासकहरूको पालामा संस्कृत भाषा कर्मकाण्ड र हिन्दु संस्कृति पढाउनका लागि संस्कृत पाठशालाहरु खोलिए । जसको औपचारिक शुरुवात भने वि.सं. १९३२ मा भोजपुरको दिङ्ला र वि.सं. १९३४ मा रानीपोखरी काठमाडौँमा संस्कृत विद्यालयको स्थापनाबाट भएको हो । 

राजकीय संस्कृत महाविद्यालय मार्फत् संस्कृतमा उच्च शिक्षाको औपचारिक शुरुवात वि.सं. २००९ मा भयो । २०१८ सम्म यसको पाठ्यक्रम र प्रश्नपत्र वारणसेय संस्कृत विश्वविद्यालयको अनुरुप भएकोमा वि.सं. २०१९ देखि उत्तरमाध्यामादेखि आचार्यसम्मको परीक्षा त्रिविविबाट र पूर्वमाध्यामा (एस.एल.सी.तह) को परीक्षा शिक्षा मन्त्रालय अन्तर्गतको एस.एल.सी. बोर्डले लिने व्यवस्था भयो । वि.सं. २०४३ सालदेखि नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयले संस्थागत आकार लिएपछि यसको आफ्नै पाठ्यक्रम र परिक्षा प्रणाली संस्थागत हुन पुग्यो । यद्यपि यो पनि भारतीय विश्वविद्यालयकै कपीपेष्ट भन्दा फरक पर्दैन । 

स्ववियु निर्वाचन र हाम्रो अवधारणा

नेपाली युवा विद्यार्थीहरुको साझा मञ्च र अग्रगामी संयुक्त मोर्चा स्ववियुको निर्वाचन अब हाम्रो नजिकै आउँदैछ । इतिहासमा आफ्नो गौरवशाली पहिचान स्थापित गर्न सफल स्ववियु, पछिल्लो समयमा संसदीय यथास्थितिवादको राजनीतिक मञ्च र भ्रष्टाचारको अखडा बन्न पुग्यो । अहिले अखिल (क्रान्तिकारी) विश्वविद्यालय र क्याम्पसहरुमा उपस्थित छ र भनिरहेको छ- जनताको गणतन्त्र र शैक्षिक पुनःसंरचनाका लागि आगामी स्ववियुमा अखिल (क्रान्तिकारी) ।
आउनुहोस् यसबारे थोरै चर्चा गरौं ।

गौरवशाली विगत : २००७ सात साल वरीपरीबाट नेपालमा लोकतान्त्रिक आन्दोलनको शुरुवात भयो । आन्दोलनको प्रतिफल प्राप्त सीमित अधिकारहरु २०१७ पौष १ को शाही ‘कू’ द्वारा निलम्बन गरियो । विद्यार्थी संघ संगठनहरु पनि प्रतिबन्धित गरिए । ०१९ सालमा उपत्यकाका स्कूल र क्याम्पसहरुबाट ‘स्वतन्त्र अभिव्यक्तिका लागि स्ववियु’ भन्ने नारामा विद्यार्थीहरु आन्दोलित भए । विद्यार्थी आन्दोलनको सफलतास्वरुप ०२० भदौमा त्रिविमा स्ववियु चुनाव भयो र प्रगतिशील पक्षले विजय प्राप्त ग¥यो । स्ववियुको गतिविधि पञ्चायतलाई पाच्य भएन र ०२९ सालमा ल्याइएको संघसंस्था नियन्त्रण ऐनद्वारा स्ववियु पनि प्रतिबन्धित गरियो । यसैको प्रतिकारको जगमा ०३५/३६ को विद्यार्थी आन्दोलन जन्मियो र राजनीतिक आन्दोलनको रुपधारण ग¥यो । त्यसकै सफलतामा स्ववियु नियमावली २०३६ घोषणा भयो र क्याम्पस तथा स्कूलहरुमा स्ववियु निर्वाचन हुन थाल्यो । जतिबेला राजनीतिक दलहरु प्रतिबन्धित थिए, त्यतिबेला स्ववियुले स्वतन्त्रताको झण्डा उठायो र नेपाली जनताको राजनीतिक प्रतिनिधिको भूमिकामा खडा भयो । विद्यालयको स्ववियु भने ०४० सालदेखि नै खोसियो, जो हालसम्म प्राप्त भएको छैन ।

शुल्क विरोधी आन्दोलनका सम्बन्धमा

हामी अहिले आन्दोलनमा छौं । आन्दोलनको तत्कालको हाम्रो शैक्षिक एजेण्डा चर्को शुल्क बनेको छ । परिवर्तनको लहरसँगै राज्यसँग जनताका चुलिएका आकांक्षा र राज्यका विभिन्न निकायद्वारा गरिएका निर्णयहरु बीचको अन्तरद्वन्द्वबाट शिक्षा क्षेत्र पनि अलग हुन सकेन । जनयुद्ध र जनआन्दोलनको उपलब्धी स्वरुप देश संघीय गणतन्त्र नेपाल बन्यो । जारी अन्तरिम संविधानमा शिक्षा, स्वास्थ्य र रोजगारलाई पनि जनताको मौलिक हकको रुपमा परिभाषित गरियो । 

संविधानसभाको चुनावमा माध्यमिक तहसम्मको शिक्षा निःशुल्क भन्ने नारा सबै दलको चुनावी घोषणा पत्रमा उल्लेख गरियो । आज देशमा माओवादीको नेतृत्वमा सरकार छ । यद्यपि त्रिशंकु सरकारका आफ्ना बाध्यताहरु छन् । पुरानो राज्यले छोडेका विरासत अभाव, असमानता र विसंगतिका खाडलहरु छन् । यो सरकारले ती खाडल पुर्ने मेहनत पनि गरिरहेको छ तर सरकारकै निकायहरु सरकारको नीति विपरित गतिविधि गरिरहेका छन् । परिणाम जनताको अपेक्षामाथि तुषारापात हुने गरेको छ । अहिले शिक्षा क्षेत्रमा पनि यो समस्या चरमरुपले देखा परेको छ । विद्यालय तहदेखि विश्वविद्यालयसम्म सरकार एउटा नीति बनाउँछ, शिक्षा प्रशासनले उल्टो कदम चाल्न पुग्छ । त्यसको स्वभाविक प्रतिक्रिया र जबर्जस्त विकल्प बनेको छ आन्दोलन । आज पनि आन्दोलनकै माध्यमबाट समस्याको समाधान खोज्नु हाम्रो निम्ति विडम्बना नै मान्नुपर्छ ।