स्मृतिमा २४ औं जनयुद्ध दिवश

नेपाली जनताको सचेतन पहलकदमीमा आमुल परिवर्तनको लक्ष सहित शुरु भएको महान जनयुद्ध आज २४ औं बार्षिक दिवसमा आईपुगेको छ । २०५२ फागुन १ गतेदेखि “प्रतिक्रियावादी राज्यसत्ताको समुल अन्त गर्दै नयाँ जनवादी सत्ता स्थापना गर्न दिर्घकालीन जनयुद्धको बाटोमा अघि बढौं ।” भन्ने मुल उदघोषका साथ नेकपा(माओवादी) को नेतृत्वमा यो अभियान अगाडि बढ्यो । सामन्त ̷ जमिन्दार, दलाल पुँजिपतिवर्ग, नोकरशाही पुँजिपतिवर्गलाई क्रान्तिको प्रमुख निशाना किटानी गरेको जनयुद्धले सर्वहारा श्रमजिवीवर्ग देखि राष्ट्रिय पुँजिपतिवर्गसम्मलाई मित्रशक्तिको रुपमा परिभाषित ग¥यो ।

२०४६ को जनआन्दोलन पछिको राजनैतिक व्यवस्था सामन्तवाद र साम्राज्यवादकाबीचको गठजोडमा, हाम्रो सन्दर्भमा भारतीय विस्तारवादको समेत स्वार्थमा भएको सम्झौताबाट संबैद्यानिक राजतन्त्र र बहुदलिय प्रजातन्त्रको नाममा अभिव्यक्त भएको थियो । नेकाँको नेतृत्वमा अभ्यास गरिएको संसदीय अभ्यासले नेपालमा संसदीय व्यवस्थाकै धज्जी उडाईदियो । मुलुकमा निरंकुशताको अभ्यास भयो । काँग्रेस इतरका शक्तिलाई दुःख दिने कुनै हथ्कण्डा पनि बाँकी रहेनन । जसले ‘राजतन्त्रात्मक संसदीय व्यवस्था खसीको टाउको देखाएर कुकुरको मासु बेच्ने थलो हो’ भन्ने माओवादी उक्तिलाई व्यवहारीक रुपमा पुष्टी गरिदियो । सरकारी दमनले माओवादी जनयुद्धको तयारीलाई अझ नजिक ल्याईदियो । ०५२ फागुन १ गते नै माओवादीले सम्पुर्ण उत्पीडित वर्ग, जाती, क्षेत्र र लिंगका जनसमुदायलाई मुक्तिको अभियानमा सहभागी हुन अपील गर्दै बन्दुकको नालमा टिकेको सत्तालाई बन्दुकको नालबाटै ढलाईदिने उदघोषसहित अघि बढ्यो ।

तत्कालीन राज्यले माओवादी जनयुद्धलाई दबाउन सबै खाले दमनका उपायहरुको अबलम्बन ग¥यो । माओवादीले पनि राज्यआतंकको जोडदार रुपमा प्रतिरोध गर्दै अघि बढ्यो । पाँच बर्षको लामो लडाईको अनुभव, राष्ट्रिय अन्र्तराष्ट्रिय शक्ति सन्तुलनमा आएको फेरबदल लगायतको बस्तुगत अबस्थाको मुल्यांकन गर्दै माओवादीले गोलमेच सम्मेलन, अन्तरिम सरकार र संविधानसभाको निर्वाचनको कार्यनिति अघि सा¥यो । क्रान्ति, परिवर्तन र शान्तिप्रतिको जनभावनाको कदर गर्दै युद्ध र वार्ताका कोशीसहरु पनि पटकपटक भए । जब राजतन्त्र अन्तिम पटक सिमित प्रजातान्त्रिक हक खोसेर निरंकुश बन्ने बाटो समात्यो त्यसको पुर्ण समाप्ती संभव बन्न गयो । दलहरु संविधानसभाको लागि तयार भए, माओवादी जनवादी गणतन्त्रको रणनितिबाट तत्कालीन कार्यनितिको रुपमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा आउन तयार भयो । यसरी नेपालमा राजतन्त्रको पुर्ण अन्त गरि संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना गर्न र संविधानसभाको निर्वाचन मार्फत यसको संस्थागत विकास गर्न संभव भयो । नेकपा(एकताकेन्द्र मसाल) लगायतका क्रान्तिकारी राजनैतिक शक्तिहरुले जनयुद्धसँग सामिप्य रहि जनसंघर्षमा आफ्नो मोर्चा सम्हाले । त्यसले शान्तिप्रक्रिया पछि पार्टी एकतासम्म पुग्ने आधार तयार भयो । चुनवाङ बैठकबाट माओवादीले लिएको लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको बाटो र तत्कालिन नेकपा(एमाले) लगायत दलहरुले लिएको बाटो यी दुइ पार्टीको बीचमा भएको पटक पटकको वार्ता र लिखित सहमतिको आधारमा माओवादी र सात दलबीच भएको १२ बुँदे समझदारी बन्ने आधार तयार भयो । जुन कोर्षले आजको नेपाललाई निर्देशित गरिरहेको छ, ती दुई ठुला कम्युनिष्ट पार्टी आज एउटै नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) निमार्ण गर्ने ऐतिहासिक स्थानमा आईपुगेका छन ।

नेपाली समाजको आमुल रुपान्तरणको लागि जनयुद्धको जुन ऐतिहासिक भुमिका रह्यो, आज हामी त्यसलाई स्मरण र सम्मान गर्ने दिनमा आईपुगेका छौं । आफ्नो जीवन र व्यक्तिगत चाहनालाई देश र जनताको निम्ति सर्मपण गर्ने महान शहिदहरु, वेपत्ता योद्धाहरु, घाईते योद्धाहरु, शहिद वेपत्ता योद्धाका परिवार र सम्पुर्ण न्यायप्रेमी जनसमुदायलाई सम्मान र नमन गर्ने दिनमा हामी उपस्थित भएका छौं ।

जनयुद्धले स्थापित गरेका केही मुल्यहरुः

१. मालेमावादी शिक्षाको आलोकमा विशौं शताब्दीका क्रान्ति र प्रतिक्रान्तिका शिक्षा तथा राष्ट्रिय तथा अन्र्तराष्ट्रिय परिस्थितिको ठोस विश्लेषण सहित नेपालमा क्रान्ति संम्भव छ भन्ने निष्कर्ष बोकेर नेपाली समाजको वर्गविश्लेषण गर्नु, त्यसको आधारमा जनयुद्धको ऐतिहासिक थालनी गर्नु, निरन्तरता दिनु र अन्र्तविरोध सञ्चालन सम्बन्धि माओवादी मान्यता अबलम्बन गर्दै अघि बढ्नु, राजनैतिक परिस्थितिको ठोस विष्लेषण गर्दै संविधानसभाबाट संविधान निमार्णको कार्यनिति अवलम्बन गर्नु, नेपाली समाजको पश्चगामी चरित्र बोकेको सामन्तवाद र त्यसको मुल प्रतिनिधि राजतन्त्रलाई समाप्त पार्ने आधार तयार गर्नु जनयुद्धको ऐतिहासिक उपलब्धि थियो ।

२. विचारधाराको अन्त्य, संगठनको अन्त्य, संस्कृतिको अन्त्य जस्ता विषयहरु उठाएर विर्निमाण र विघठनको नारामा माक्र्सवादको अन्त्यको ढोल पिट्दै आएको उत्तरआधुनिकतावादका विरुद्ध जनयुद्धले विचार निमार्णको क्षेत्रमा महत्वपुर्ण भुमीका निमार्ण ग¥यो । क्रान्ति सम्पन्न गर्ने मात्र होइन प्रतिक्रान्ति रोक्ने नयाँ ढंगको कम्युनिष्ट पार्टी, सेना र सत्ता निमार्ण गर्ने, पार्टी र सत्तामा जनताको निगरानी, नियन्त्रण र हस्तक्षेप सुनिश्चित गर्ने तथा क्रान्तिकाल र क्रान्ति पश्चात् निमार्ण हुने क्रान्तिकारी सत्ताभित्र सामन्तवाद तथा साम्राज्यवाद विरोधी शक्तिहरुले दलगत प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने वैचारिक आधार बोकेको २१ औं शताब्दीमा जनवादको विकास सम्बन्धि प्रस्ताव अगाडि सा¥यो । विज्ञानले विकासको लागि प्रयोगको माग गर्दछ भन्ने तथ्यलाई आत्मासाथ गर्दै मालेमावादको नेपाली समाजमा प्रयोगद्धारा विकास भएका विचार श्रृखलालाई प्रचण्डपथको रुपमा संश्लेषण ग¥यो ।

३. जनयुद्धले समाजमा मौलाएको स्वार्थी, व्यक्तिवादी, निम्न पुँजीवादी तथा उपभोक्तावादी संस्कृतिलाई परास्त मात्र गरेन यसले देश र जनताका निम्ति आफुलाई समर्पित गर्ने, राष्ट्रिय स्वाधिनता र जनताको मुक्ति भन्दा ठुलो आफ्नो जीवन नभएको र त्यसका लागि वलिदानको जस्तोसुकै मुल्य पनि चुक्ता गर्न तयार हुने क्रान्तिकारी विचार र संस्कृतिको निमार्ण ग¥यो । नेपाली जनताका हजारौं सर्वोत्तम छोराछारी शहिद हुन तयार भए । सयौं सर्वोत्तम छोराछोरी वेपत्ता हुन तयार भए । हजारौं आज पनि अंगभंग भएर जीईरहेका छन । हजारौं क्रान्तिकारी योद्धाहरु बेघरबार हुन तयार भए । लाखौं लाख जनसमुदायले देश र जनताको मुक्ति आन्दोलनमा आफ्नो क्षेत्रबाट अमुल्य सहयोग र योगदान गर्न तयार भए । यो जनयुद्धले पैदा गरेको त्याग, वलिदान र सर्मपणको गौरवशाली भावधारा थियो ।

४. जनयुद्धले राष्ट्रियता र जनवाद अर्थात लोकतन्त्र सम्बन्धि परम्परागत मान्यताहरुलाई रुपान्तरण ग¥यो । राष्ट्रियताको कुरा गर्दा सामन्ती दरबारसँग नजिक हुने र लोकतन्त्रको कुरा गर्दा छिमेकी भारतसँग निकट हुने पुरानो चिन्तनलाई जनयुद्धले परास्त मात्र गरेन, राष्ट्रियता र जनवादको प्रगतिशिल परिभाषाभित्र सिंगो देशलाई ल्याईपु¥यायो । पृथ्वीनारायण शाहको नेतृत्वमा शुरु भएको नेपालको एकीकरण भौगोलिक एकीकरण थियो जसले बहुजातिय, बहुभाषिक र बहुसंस्कृतिक पहिचानलाई समाप्त ग¥यो । आन्तरिक राष्ट्रियतालाई दमन गरेर समाप्त पारेर वृहत राष्ट्रिय एकता प्राप्त गर्न असंभव थियो । जनयुद्धले पहिलो पटक नेपाली जनताका सबै जाती, भाषा, संस्कृतिक पहिचानको कुरा उजागर ग¥यो र सबै उत्पीडित राष्ट्रियतालाई अगाडी ल्याईदियो । जुन नेपाल राष्ट्र निमार्णको बलियो आधार बन्न संभव थियो । तसर्थ जनयुद्ध वर्गीयमुक्ति तथा राष्ट्रियमुक्ति आन्दोलनको कुल योग थियो । परम्परागत नेपाली राजनीतिमा सधैंभरि शक्तिको श्रोत कि त दरबार कि त दिल्ली भन्ने मान्यता हावी थियो । जनयुद्धले शक्तिको श्रोत जनता हुन र जनताले आफ्नो इतिहास आफै बनाउन सक्छन भन्ने कुरा पुष्टी ग¥यो । यो बैचारिक मान्यतालाई नेपाली जनता र जनताका प्रतिनिधिहरुले जनआन्दोलनको उत्कर्षमा र संविधानजारि गर्ने समयसम्म आउँदा पुष्टी गरीसकेका छन ।

५. जनयुद्धले समाजमा पछि परेका र पारिएका किसान, मजदुर, उत्पीडित जाती र समुदाय, कर्णाली, सेतीमहाकाली लगायतका उत्पीडित क्षेत्र र समाजको आधा हिस्सा ओगटेको महिलाहरुमा शक्तिशाली वैचारिक अभियान संचालन ग¥यो । दुनियाँका श्रमिक तथा उत्पीडितहरु एक हौं भन्ने मालेमावादी वैचारिक मान्यताका आधारमा नेपाली समाजमा इतिहासमा कहिल्यै नभएको जनजागरण, राजनैतिक सचेतना र जनएकता पैदा ग¥यो । इतिहासमा पहिलोपटक हजारौं महिला दिदीबहिनीहरु नियमित सेनाको रुपमा जनमुक्ति सेनामा लामबद्ध बने । झुपडीहरु रातो झण्डा बोकेर उठे । पुरानो सत्ताका विरुद्धको यो अद्धितिय जागरण र विद्रोहलाई हामी कुन शब्दले सम्बोधन गर्ने आफै गरौं । फलस्वरुप समाजका उत्पीडित क्षेत्रबाट जन्मेका जनताका छोराछोरीलाई राजनीतिको नेतृत्वतहमा मात्र पु¥याएन राज्यसत्ताको केन्द्रभागमा समेत पु¥यायो ।

“दार्शनिकहरुले दुनियाँको व्याख्या त गरेका छन तर मुख्यकुरा यसलाई बदल्नु हो ।” भन्ने कार्लमाक्र्सको कालजेयी विचारलाई एकपटक नेपाली न्यायप्रेमी जनसमुदायले लागु गर्ने प्रयत्न गरे । सशस्त्र जनयुद्ध र शान्तिपुर्ण जनआन्दोलनको रुपमा त्यसको प्रयोग भएको छ र परिणामस्वरुप हामी आजको स्थानमा आईपुगेका छौं । तसर्थ आज महान जनयुद्धको गौरवशाली इतिहासलाई सम्मान गर्ने दिन हो । नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनको मुलप्रवाह नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) ले संस्थागत रुपमा फागुन १ गतेलाई जनयुद्ध र जनआन्दोलनका शहिदहरुको सम्मानमा श्रद्धाञ्जली गरेर यो जनयुद्ध दिवस मनाउने निर्णय गरेको छ । नेकपाले नेपालको ऐतिहासिक राजनैतिक परिर्वतनमा जनयुद्धले खेलेको गौरवशाली भुमीकाको स्वामित्व लिनु स्वागतयोग्य कुरा हो । सम्पुर्ण परिर्वनकामी जनसमुदायले बेहिच्किचाहट जनयुद्धको गौरवगाथालाई सम्मान गरौं ।

१ फागुन, २०७६

काठमाडौं